Đường tiết niệu (đường tiểu) là một hệ cơ quan dễ bị nhiễm trùng trong cơ thể. Tất cả mọi người đều có nguy cơ mắc bệnh.

Tỷ lệ nhiễm trùng đường tiết niệu ở nữ có thể lên đến 50% hoặc hơn. Đặc biệt, những người đã lập gia đình có khả năng cao bị nhiễm trùng đường tiểu ít nhất một lần trong đời.

Bài viết sau đây sẽ giúp bạn tìm hiểu về căn bệnh này cũng như cách điều trị, phòng ngừa hữu hiệu.

Nhiễm trùng đường tiết niệu hay nhiễm trùng đường tiểu (UTI) là gì?

Đường tiết niệu hình thành từ nhiều cơ quan, bao gồm:

• Thận
• Niệu quản
• Bàng quang
• Niệu đạo

Bất kỳ sự tấn công của các vi sinh vật gây bệnh nào đến bốn bộ phận trên đều được gọi là nhiễm trùng đường tiết niệu hay nhiễm trùng đường tiểu (UTI). Kết quả là người bệnh sẽ bị viêm đường tiết niệu. Phần lớn trường hợp, bệnh chủ yếu diễn ra ở niệu đạo và bàng quang. Mặc dù nhiễm trùng ở niệu quản và thận tương đối hiếm gặp, nhưng so với nhiễm trùng bàng quang hay niệu đạo, tình trạng này nguy hiểm hơn.

Dấu hiệu và triệu chứng nhiễm trùng đường tiết niệu là gì?

Một người bị viêm, nhiễm trùng đường tiết niệu thường có những biểu hiện như sau:

• Có cảm giác buồn tiểu rõ và xảy ra với tần suất cao bất thường
• Nước tiểu đục, sẫm màu và có mùi khai rất nồng
• Cảm thấy đau rát khi tiểu
• Buồn nôn và nôn
• Đau cơ và đau bụng

Tuy nhiên, triệu chứng nhiễm trùng đường tiết niệu còn có thể khác nhau, tùy thuộc vào tuổi tác, giới tính (nam thường bị đau trực tràng, còn nữ hay bị đau ở vùng chậu), tình trạng sức khỏe của người bệnh cũng như bộ phận bị nhiễm trùng, chẳng hạn như:

Bàng quang

• Vùng chậu chịu áp lực nặng nề, có thể kéo theo tình trạng co thắt, chuột rút ở bụng và lưng dưới, dẫn đến những cơn đau khó chịu.
• Tiểu buốt, tiểu nhiều lần và thậm chí tiểu ra máu.

Niệu đạo

• Có dịch tiết ra từ đây, đi chung với triệu chứng nóng rát khi tiểu.

Thận

• Nhiễm trùng thận là vấn đề sức khỏe nghiêm trọng nhất trong viêm nhiễm đường tiết niệu. Người gặp phải tình trạng này không chỉ bị đau bên hông (vị trí của thận) mà cơn đau còn có thể lan rộng đến lưng trên. Ngoài ra, người bệnh còn bị sốt cao, ớn lạnh, run rẩy và mệt mỏi, suy nhược.

Bác sĩ khuyến cáo mọi người nên đến bệnh viện để được kiểm tra và điều trị ngay lập tức nếu nghi ngờ bản thân bị nhiễm trùng thận.

Niệu quản

Bộ phận này rất khó để các vi sinh vật gây bệnh tấn công nên nhiễm trùng niệu quản rất hiếm khi xảy ra. Do đó, các chuyên gia vẫn chưa rõ các biểu hiện đặc trưng cho trường hợp này.

Người bệnh đặt ống thông

Triệu chứng nhiễm trùng đường tiết niệu ở người đang đặt ống thông điều trị cho bệnh lý khác thường chỉ là tăng thân nhiệt. Điều này gây nhiều khó khăn cho bác sĩ trong việc chẩn đoán bệnh.

Các nguyên nhân gây nhiễm trùng đường tiết niệu

Vi sinh vật là tác nhân chính gây nhiễm trùng đường tiết niệu, hầu hết là vi khuẩn. Tuy nhiên, đôi khi bạn cũng có thể mắc bệnh do nhiễm nấm hoặc virus.

Theo bác sĩ, phần lớn tình trạng đường tiểu bị nhiễm trùng thường do vi khuẩn Escherichia coli (E. coli) trong hệ tiêu hóa gây ra, chủ yếu ở bàng quang. Chlamydia và Mycoplasma cũng góp phần dẫn đến bệnh nhưng thường ở niệu đạo.

Nguy cơ gây bệnh tiềm ẩn gồm những gì?

Theo cấu tạo sinh học, so với nam giới, đường tiết niệu của nữ thường ngắn hơn nên cũng dễ bị nhiễm trùng hơn. Hơn 50% phụ nữ từng bị nhiễm trùng đường tiết niệu ít nhất một lần trong đời. Trong đó, tỷ lệ tái phát chiếm 20–30%.

Rủi ro bị viêm đường tiết niệu ở mẹ bầu thấp hơn phụ nữ không mang thai rất nhiều. Khi nhiễm trùng xảy ra, thận là cơ quan bị tấn công chủ yếu. Nguyên nhân gây bệnh thường là do những thay đổi trong cơ thể phụ nữ khi mang thai, gây ảnh hưởng đến đường tiết niệu.

Các chuyên gia đánh giá cao mức độ nghiêm trọng của vấn đề nhiễm trùng đường tiết niệu khi mang thai, vì nó có thể gây nguy hiểm cho cả mẹ và bé. Do đó, bác sĩ phụ sản luôn kiểm tra sự hiện diện của vi khuẩn trong nước tiểu của mẹ bầu, ngay cả khi họ không bộc lộ triệu chứng. Nếu nhiễm trùng xảy ra, bác sĩ sẽ điều trị bằng cách kê toa kháng sinh với liều lượng phù hợp nhằm ngăn ngừa vi khuẩn sinh sôi, lây lan.

Ngoài ra, nhiễm trùng đường tiểu còn có khả năng phát sinh bởi một số yếu tố rủi ro như:

• Quan hệ tình dục quá nhiều hoặc thường xuyên thay đổi bạn tình
• Thói quen vệ sinh cá nhân kém
• Tiền sử mắc bệnh tiểu đường
• Gặp khó khăn trong việc đào thải hoàn toàn nước tiểu trong bàng quang
• Đang đặt ống thông tiểu
• Không tự chủ trong việc đại, tiểu tiện
• Bí tiểu
• Sỏi thận
• Lạm dụng phương pháp tránh thai
• Phụ nữ mãn kinh
• Đã từng điều trị xâm lấn ở đường tiết niệu
• Đang áp dụng biện pháp ức chế miễn dịch
• Bất động trong một thời gian dài
• Sử dụng chất diệt tinh trùng và băng vệ sinh bị nhiễm khuẩn
• Lạm dụng kháng sinh phá vỡ hệ sinh thái của lợi khuẩn trong ruột và đường tiết niệu
• Tác dụng phụ của liệu pháp xạ trị hoặc thuốc hóa trị như cyclophosphamide và ifosfamide

Nhấn vào và xem sơ đồ giải phẫu bệnh nhiễm trùng đường tiết niệu

Những thông tin được cung cấp không thể thay thế cho lời khuyên của các chuyên viên y tế. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ.

Những xét nghiệm chẩn đoán nhiễm trùng đường tiết niệu

Trước tiên, bác sĩ sẽ xem xét triệu chứng và kiểm tra sức khỏe thể chất của người bệnh. Nếu nghi ngờ bị nhiễm trùng đường tiết niệu, bác sĩ sẽ yêu cầu làm xét nghiệm nước tiểu để tìm kiếm sự hiện diện của vi khuẩn gây bệnh.

Mẫu nước tiểu được kiểm tra cần phải tinh sạch. Do đó, bạn sẽ cần lấy nước tiểu giữa dòng nhằm tránh để vi khuẩn hoặc nấm men từ lỗ tiểu làm nhiễm mẫu. Bác sĩ sẽ giải thích và hướng dẫn chi tiết cách lấy mẫu phẩm đúng cách cho người bệnh.

Khi tiến hành xét nghiệm, các chuyên gia sẽ đếm số lượng tế bào bạch cầu xuất hiện trong một đơn vị nước tiểu để kiểm tra tình trạng nhiễm trùng tại đây. Sau đó, thủ thuật cấy mẫu nước tiểu sẽ được áp dụng để xác định nguyên nhân gây nhiễm trùng. Dựa vào đó, bác sĩ có thể xây dựng phác đồ điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu hiệu quả và phù hợp nhất với bạn.

Đồng thời, điều này còn giúp ngăn chặn rủi ro vi khuẩn phát triển khả năng kháng kháng sinh trong trường hợp nhiễm khuẩn ở hệ tiết niệu.

Mặt khác, bạn sẽ cần thực hiện một số thủ thuật chẩn đoán khác nếu:

• Nghi ngờ virus là tác nhân gây nhiễm trùng: hiếm gặp nhưng vẫn có khả năng xảy ra ở người ghép tạng hoặc hệ miễn dịch kém.
• Nhiễm trùng đường tiểu trên (ở thận và niệu đạo): thực hiện thêm tổng phân tích tế bào máu (CBC) để xem vi khuẩn có vào hệ tuần hoàn chưa.
• Nhiễm trùng tái phát: kiểm tra dấu hiệu bất thường trong các cơ quan tiết niệu bằng chẩn đoán hình ảnh như siêu âm đường tiểu, chụp X-quang, nội soi bàng quang, chụp CT đường tiểu.

Các phương pháp điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu

Thông thường, người bệnh có thể khỏi sau 2–3 ngày điều trị. Tuy nhiên, đối với những trường hợp phức tạp, chẳng hạn như người ghép tạng hoặc có tiền sử bệnh lý ảnh hưởng đến hệ tiết niệu…, việc chữa trị có khả năng kéo dài 7–14 ngày hoặc lâu hơn.

Ngoài ra, bác sĩ sẽ đề xuất một hoặc nhiều phương pháp điều trị cho một người dựa trên tình trạng sức khỏe và nguyên nhân gây bệnh của người đó.

Sử dụng thuốc kháng sinh

Hầu hết nhiễm trùng đường tiểu do vi khuẩn gây ra nên thuốc kháng sinh là giải pháp thông dụng và hiệu quả nhất trong chữa trị. Với trường hợp nhiễm khuẩn ở đường tiết niệu dưới, người bệnh có thể nhận thuốc kháng sinh dạng uống. Ngược lại, nếu thận và niệu đạo là khu vực chịu ảnh hưởng, bạn thường được chỉ định kháng sinh dạng tiêm tĩnh mạch.

Ngoài ra, để phòng ngừa nguy cơ kháng kháng sinh, người bệnh lưu ý tuân thủ đúng chỉ định của bác sĩ. Đặc biệt, không được tự ý ngưng thuốc ngay cả khi cảm thấy khỏe hơn. Các dấu hiệu nhiễm trùng đường tiết niệu có thể biến mất trước khi vi khuẩn gây bệnh được tiêu diệt hoàn toàn.

Điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu mạn tính

Trong một số trường hợp, tình trạng nhiễm trùng này có nguy cơ trở thành mạn tính. Nếu bạn bị tái nhiễm 2–3 lần trong một năm, hãy trao đổi với bác sĩ để có phác đồ điều trị phù hợp hơn, ví dụ như:

• Uống thuốc kháng sinh liều thấp trong thời gian dài nhằm ngăn ngừa nhiễm trùng tái phát
• Sử dụng kháng sinh sau khi quan hệ, nếu nguyên nhân gây nhiễm trùng có liên quan đến các bệnh lây qua đường tình dục (STD)
• Dùng kháng sinh trong vòng 1–2 ngày mỗi khi triệu chứng bệnh xuất hiện
• Trong trường hợp bạn không muốn dùng kháng sinh, điều trị y học dự phòng có thể giúp ích

Nhiễm trùng đường tiết niệu (đường tiểu) có nguy hiểm không?

Các bác sĩ luôn cố gắng chữa trị tận gốc nhiễm trùng đường tiểu ngay từ đầu, vì nếu kéo dài, bệnh có nguy cơ dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm hơn.

Thông thường, vi sinh vật gây bệnh tấn công bàng quang và niệu đạo trước (đường tiết niệu dưới). Nếu không được chữa triệt để, chúng sẽ ảnh hưởng đến đường tiết niệu trên, gồm thận và niệu đạo. Khi đó, việc điều trị sẽ gặp nhiều khó khăn vì hàng loạt biến chứng kèm theo. Trong đó, nguy hiểm nhất là nhiễm trùng máu có khả năng trực tiếp gây tử vong.

Ngoài ra, các biến chứng nhiễm trùng đường tiết niệu còn có thể kể đến như:

• Rủi ro nhiễm trùng tái phát cao, đặc biệt ở phụ nữ mắc bệnh 2 lần liên tục trong vòng 6 tháng hoặc hơn 4 lần trong vòng 1 năm.
• Tổn thương thận vĩnh viễn do nhiễm trùng thận cấp tính hoặc mãn tính (viêm đài bể thận).
• Phụ nữ mang thai có nguy cơ sinh non hoặc bé sinh ra nhẹ cân.
• Hẹp niệu đạo ở nam giới.

Vì vậy, nếu bạn bắt gặp bất kỳ dấu hiệu nhiễm trùng đường tiết niệu nào bên trên, hãy cố gắng tìm gặp bác sĩ chuyên khoa càng sớm càng tốt. Thực hiện một số thủ thuật chẩn đoán đơn giản như xét nghiệm nước tiểu hay xét nghiệm máu có thể giúp bạn sớm hiểu rõ tình trạng sức khỏe của bản thân, từ đó hạn chế nhiều biến chứng phức tạp lâu dài.

Mách bạn cách phòng ngừa nhiễm trùng đường tiết niệu hiệu quả

Một vài thay đổi nhỏ trong thói quen sinh hoạt có thể giúp giảm thiểu nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu, chẳng hạn như:

• Uống nhiều nước và đi tiểu thường xuyên, tuyệt đối không nhịn tiểu
• Tránh dùng bia, rượu hay thức uống chứa nhiều caffeine có khả năng kích thích bàng quang
• Dùng khăn sạch để lau từ trước ra sau sau khi đi tiểu
• Giữ vệ sinh vùng kín sạch sẽ
• Tắm bằng vòi hoa sen, hạn chế tắm bồn
• Cân nhắc kỹ lưỡng khi chọn mua băng vệ sinh hoặc cốc nguyệt san
• Tránh dùng nước hoa lên bộ phận sinh dục
• Ưu tiên chọn đồ lót làm bằng vải cotton thoáng mát

Ngoài ra, một số nghiên cứu cho thấy chiết xuất từ quả nam việt quất có tác dụng ngăn chặn vi khuẩn bám lên lớp niêm mạc bàng quang và gây viêm. Do đó, không ít chuyên gia dinh dưỡng cho rằng bổ sung loại trái cây nào vào khẩu phần ăn hàng ngày có thể giúp người bệnh hạn chế nguy cơ tái nhiễm trùng đuòng tiết niệu.

Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn và hỗ trợ điều trị tốt nhất.

Tìm hiểu chung

Tắc nghẽn đường tiết niệu dưới là gì?

Tắc nghẽn đường tiết niệu dưới, hay tắc nghẽn dòng ra từ bàng quang (bladder outlet obstruction), xảy ra khi có sự tắc nghẽn ở mặt đáy (base) hoặc cổ bàng quang. Điều này làm giảm hoặc ngăn dòng chảy của nước tiểu vào niệu đạo để đào thải ra khỏi cơ thể.

Tình trạng tắc nghẽn này thường phổ biến ở đàn ông lớn tuổi và có liên quan đến các vấn đề ở tuyến tiền liệt. Đàn ông mắc phải tình trạng này nhiều hơn phụ nữ.

Triệu chứng

Những dấu hiệu và triệu chứng tắc nghẽn đường tiết niệu dưới

Các triệu chứng tắc nghẽn dòng ra từ bàng quang có thể khác nhau ở mỗi người, thường là:

• Đau bụng
• Có cảm giác đầy bàng quang liên tục
• Đi tiểu thường xuyên
• Đau khi đi tiểu (tiểu khó)
• Gặp vấn đề khi bắt đầu đi tiểu (urinary hesitancy)
• Dòng chảy nước tiểu chậm, không đều, nhiều lúc không đi tiểu được
• Gắng sức khi đi tiểu
• Nhiễm trùng đường tiết niệu
• Đi tiểu giữa đêm trong khi ngủ (tiểu đêm)

Nguyên nhân

Nguyên nhân tắc nghẽn đường tiết niệu dưới là gì?

Tình trạng này thường xảy ra phổ biến ở đàn ông lớn tuổi. Đa số nguyên nhân là do phì đại tuyến tiền liệt. Sỏi bàng quang và ung thư bàng quang cũng thường gặp ở nam giới hơn so với nữ giới. Theo tuổi tác, nguy cơ nam giới mắc các bệnh này tăng lên rất nhiều.

Các nguyên nhân khác gây tắc nghẽn đường tiết niệu dưới bao gồm:

• Khối u ở vùng chậu (cổ tử cung, tuyến tiền liệt, tử cung, trực tràng)
• Hẹp niệu đạo (ống dẫn nước tiểu đi ra khỏi cơ thể) do mô sẹo hoặc dị tật bẩm sinh
• Sử dụng một số thuốc, bao gồm thuốc kháng histamin, thuốc thông mũi hoặc thuốc điều trị bàng quang tăng hoạt (bàng quang hoạt động quá mức)

Các nguyên nhân ít phổ biến hơn có thể là:

• Sa bàng quang (khi bàng quang tụt xuống vị trí của âm đạo)
• Do tác nhân lạ từ bên ngoài gây tắc nghẽn
• Co thắt niệu đạo hoặc cơ xương chậu
• Thoát vị bẹn (háng)

Chẩn đoán và điều trị

Những thông tin được cung cấp không thể thay thế cho lời khuyên của các chuyên viên y tế. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ.

Những kỹ thuật y tế nào giúp chẩn đoán tắc nghẽn đường tiết niệu dưới?

Bác sĩ có thể nghi ngờ bạn mắc phải tình trạng tắc nghẽn này nếu nhận thấy có sự phát triển bất thường ở bụng hoặc bàng quang lớn hơn bình thường. Ngoài ra, nam giới bị phì đại tuyến tiền liệt hoặc phụ nữ bị sa bàng quang có khả năng được chẩn đoán là tắc nghẽn dòng ra từ bàng quang.

Các xét nghiệm có thể cần thực hiện là:

• Xét nghiệm máu để kiểm tra tổn thương thận
• Cấy nước tiểu để kiểm tra có nhiễm trùng hay không
• Siêu âm thận và bàng quang để xác định vị trí bị tắc nghẽn
• Xét nghiệm nước tiểu để tìm kiếm máu trong nước tiểu
• Chụp X-quang giúp kiểm tra có hẹp niệu đạo hay không

Những phương pháp điều trị tắc nghẽn đường tiết niệu dưới

Việc điều trị tắc nghẽn đường tiết niệu dưới sẽ tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra chúng. Hầu hết trường hợp, người bệnh sẽ được đặt ống thông qua niệu đạo vào bàng quang để giảm bớt tắc nghẽn.

Một số trường hợp, ống thông được đưa vào bàng quang qua thành bụng (suprapubic catheter) để dẫn lưu nước tiểu ra ngoài.

Điều trị kịp thời sẽ giảm bớt khả năng xuất hiện các vấn đề khác nghiêm trọng hơn. Ngược lại, việc chẩn đoán và điều trị chậm trễ làm cho các vấn đề bàng quang và thận có nhiều khả năng phát triển, gây tổn thương vĩnh viễn.

Biến chứng

Tắc nghẽn đường tiết niệu dưới có thể gây ra biến chứng gì?

Theo thời gian, bạn có thể phát triển nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng do tắc nghẽn dòng ra từ bàng quang gây nên. Nếu không để ý đến các triệu chứng sớm của bệnh, bạn có thể chịu những biến chứng không thể phục hồi.

Tắc nghẽn đường tiết niệu dưới có khả năng dẫn đến những hệ quả như:

• Sỏi thận
• Nhiễm trùng đường tiết niệu (có thể tái phát nhiều lần)
• Tiểu không tự chủ
• Suy thận

Tắc nghẽn này kéo dài có thể gây suy thận không thể hồi phục nếu không được điều trị vì nước tiểu sẽ chảy ngược lại vào niệu quản và thận.

Hello Bacsi không đưa ra các lời khuyên, chẩn đoán hay phương pháp điều trị y khoa.